Uwagi wstępne
W obliczu rosnącej rywalizacji sportowej poszukuje się dróg zmierzających do zapewnienia sportowi wyczynowemu stałego dopływu młodzieży uzdolnionej ruchowo i zainteresowanej uprawianiem sportu. Równocześnie dopatruje się we wcześniejszym rozpoczynaniu treningu sportowego z dziećmi i młodzieżą dalszych możliwości zwiększenia efektywności wyszkolenia sportowego zawodników. W coraz większym stopniu system organizacji sportu opiera się na sieci klas i szkół sportowych. Niezależnie jednak od stosowanych rozwiązań organizacyjnych (klasy, szkoły sportowe, sekcje w klubach) decydującą rolę dla osiągnięcia celu ostatecznego, a mianowicie zwiększenia efektywności szkolenia sportowego ma, sposób prowadzenia zajęć sportowych adekwatnych do perspektywicznych założeń.
Problemy z wczesną specjalizacją
Do tej pory nie posiadamy dobrze wypracowanych wzorów szkoleniowych niezbędnych do pracy z młodzieżą rozpoczynającą działalność sportową w wybranej dyscyplinie sportu. Na szczęście ucichła już fala gromkich okrzyków, nawoływań do wczesnej specjalizacji sportowej. Nie mniej jednak zostawiła ona swój ślad na sposobie szkolenia młodzieży, co wpływa ujemnie na wartość sportu, jako narzędzia kształtowania młodych zawodników.
Zbyt często obserwujemy jeszcze zjawisko dążenia do szybkich, wysokich efektów, wyrażające się przedwczesnym treningiem specjalistycznym, polegającym na kopiowaniu nieco zmodyfikowanego modelu treningu zawodników zaawansowanych.
Konsekwencją wyżej wymienionych tendencji jest początkowo szybki przyrost wyników, później zaś ich stabilizację na poziomie nie będącym pułapem potencjalnych możliwości danego osobnika.
Wykazuje to wyraźnie analiza rozwoju kariery wielu dobrze zapowiadających się zawodników, w tym mistrzów i rekordzistów kraju najmłodszych kategorii wiekowych, zwycięzców olimpiad i igrzysk młodzieży szkolnej, którzy nie potwierdzili się w wieku seniorów lub opuścili szeregi sportowe przed dojściem do dojrzałości.
Obserwuje się niepokojący odsiew wielkich talentów na skutek przetrenowania bądź kontuzji, uniemożliwiających wykorzystanie realnych – zdawałoby się – zapowiedzi.
Od negatywnych skutków przedwczesnej specjalizacji odwrotu nie ma. Dlatego trzeba na każdym kroku uświadamiać nauczycieli, trenerów odpowiedzialnych za rozwój młodzieży, jakie zadanie ma do spełnienia trening w kolejnych okresach szkolenia zawodnika.
Etapy szkolenia w lekkiej atletyce
Kariera zawodnika w lekkiej atletyce powinna przebiegać w trzech zasadniczych etapach:
• etap treningu podstawowego,
• etap treningu ukierunkowanego,
• etap treningu specjalistycznego.
Każdy etap perspektywicznie traktowanego przygotowania sportowego ma do spełnienia określone zadania.
Trening podstawowy, rozpoczynający się około 11 – 12 roku życia, powinien przyczynić się do wszechstronnego kształtowania sprawności lekkoatletycznej.
Trening ukierunkowany polega na podporządkowaniu ogólnego przygotowania potrzebom wybranej grupy konkurencji np. sprintom, skokom, czy biegom wytrzymałościowym, tworząc w ten sposób fundament pod przyszłą specjalizację.
Trening specjalistyczny obejmuje kształtowanie i doskonalenie mistrzostwa w konkurencji, do której zawodnik posiada największe predyspozycje np. sprint, skok w dal, rzut oszczepem, bieg przez płotki itp.
Mimo różnych zadań, form i treści na poszczególnych etapach, wszystkie one mają jeden cel – długotrwały proces systematycznego przygotowania zawodnika do najwyższego poziomu wyczynu sportowego. W odniesieniu do lekkiej atletyki mamy dość dobrze rozpracowane szkolenie zawodników na etapie treningu specjalistycznego, natomiast wiele do życzenia pozostawia trening podstawowy i ukierunkowany. Znalezienie właściwej drogi nie jest sprawą łatwą ani prostą.
Trzeba pamiętać, że najlepszą gwarancją pełnego rozwinięcia maksymalnych możliwości zawodnika nie jest pośpiech, lecz powolne dojrzewanie talentu. Wśród polskich lekkoatletów charakterystycznym zjawiskiem jest nikła liczba zawodników reprezentujących wysoką klasę, a wywodzących się z najlepszych młodzików.
Takie obserwacje kariery sportowej czołowych zawodników świata dowodzą, że wśród nich nie ma właściwie zawodników, którzy wcześnie rozpoczęli specjalizację w swojej koronnej konkurencji.
Spostrzeżenia te sugerują nam potrzebę przemyślenia zadań, forum i środków stosowanych w szkoleniu młodych zawodników.
Specyfika i charakter oddziaływań wychowawczo – szkoleniowych
w początkowym okresie przygotowania sportowego
Na etapie treningu podstawowego dążymy przede wszystkim do wzmocnienia aparatu ruchu, głównie układu kostno – stawowego i podwyższenia sprawności układu krążeniowo – oddechowego.
Bardzo ważne jest nabycie przez młodzież wielu rozmaitych nawyków ruchowych, które w późniejszym okresie pozwolą na naukę i doskonalenie techniki w wybranej konkurencji lekkoatletycznej.
W trakcie treningu podstawowego postęp powinien być wyłącznie efektem ogólnego rozwoju, a nie wynikiem stosowania specjalistycznego treningu. Chodzi bowiem o równomierny rozwój wszystkich cech motorycznych, o ukształtowanie odpowiedniej kultury ruchowej, harmonijny rozwój fizyczny i psychiczny.
Na etapie treningu podstawowego pomocnicze znaczenie w zakresie przygotowania ogólnego młodego lekkoatlety mogą posiadać takie formy ruchu jak:
gry i zabawy lekkoatletyczne – szybkościowe, rzutowe, skocznościowe oparte na naturalnych formach ruchu, stosowane systematycznie i umiejętnie dostarczają wielu radosnych i mocnych wrażeń, a tym samym przyczyniają się do wzrostu zainteresowań młodzieży lekkoatletyką. Odpowiednie warunki do właściwego wyżycia się młodzieży wpływają na wszechstronny rozwój cech psychicznych i fizycznych ćwiczącego.
lekkoatletyczna zaprawa ogólnorozwojowa – odpowiednio dobrane ćwiczenia angażujące wszystkie grupy mięśniowe kończyn dolnych i górnych oraz tułowia, które rozwijają cechy motoryczne. Ćwiczenia mogą mieć charakter: ćwiczeń wolnych , ze współćwiczącym, ze sprzętem i wykonywane mogą być na sali, w terenie, na stadionie, łąka, las itp. Głównym celem stosowania różnych ćwiczeń zaprawy lekkoatletycznej jest kształtowanie kondycji ogólnej i wszechstronnej sprawności ruchowej.
stosowanie środków i form treningowych specyficznych dla innych dyscyplin sportu
ćwiczenia zwinnościowo-akrobatyczne – kształtują silną wolę, odwagę, szybkość podejmowania decyzji, zdyscyplinowanie i stanowią podbudowę pod technikę w poszczególnych konkurencjach.
gry sportowe – najbardziej przydatna jest piłka ręczna, koszykówka które poprawiają koordynację ruchową i wyzwalają inicjatywę.
pływanie – ze względu na wszechstronny charakter pracy mięśni, odmienny aniżeli w lekkiej atletyce, sprzyja powstawaniu nowych struktur ruchowych. Pływanie podnosi sprawność układu oddechowego, podnosi ogólną wytrzymałość i odporność.
narciarstwo – wzmacnia organizm na zmęczenie, rozwija pas barkowy, tułów i kończyny dolne.
szkolenie wielobojowe – polega na nauczaniu i doskonaleniu różnych konkurencji lekkoatletycznych bez ukierunkowanej specjalizacji.
Zawodnik który rozpoczyna trening w konkretnej konkurencji bez wszechstronnego przygotowania ogólnorozwojowego z reguły nie osiągnie dobrych wyników.
BIBLIOGRAFIA
1. Cendrowski. Z – Poradnik młodzieżowego organizatora sportu, Warszawa 1977 r.
2. Chromiński. Z – Metodyka sportu dzieci i młodzieży, Warszawa 1976 r.
3. Gilewicz. Z – Teoria wychowania fizycznego, Warszawa 1964 r.
4. Lasocka. J – Ćwiczenia zwinnościowo – akrobatyczne w treningu młodych lekkoatletów,
„Lekkoatletyka” 1976 r.
5. Lasocka. J – W poszukiwaniu nowych rozwiązań szkoleniowych, „Lekkoatletyka” 1976 r.
6. Nitkowski/Sozański – Normy do planowania treningu dzieci i młodzieży w skokach
lekkoatletycznych „Lekkoatletyka” 1977 r.
7. Poprawski/Stawczyk – Ćwiczenia ogólnorozwojowe lekkoatlety, WSWF w Poznaniu 1972
8. Sozański. H – Sport dzieci i młodzieży – zarys problematyki, Sport wyczynowy 1977 r.
9. Stawczyk. Z – Gry i zabawy lekkoatletyczne dla młodzieży szkolnej, WSWF w Poznaniu
1970 r.
10. Ważny. Z – Sprawność specjalna w lekkiej atletyce, Warszawa 1970 r.