Sport w życiu osób niepełnosprawnych spełnia niezwykle istotną rolę. Poza aspektem zdrowotnym równie ważne okazuje się poczucie przynależności do grupy, wyjście z domu i otwarcie się na nowe możliwości. Często okazuje się, że z czasem sport staje się nowym pomysłem na życie.
Definicja sportu osób niepełnosprawnych rozróżnia sport rekreacyjny od wyczynowego. W związku z tym aktywność sportowa osób niepełnosprawnych rozumiana jest jako forma uczestnictwa w kulturze fizycznej, której głównym założeniem jest utrzymanie bądź poprawa sprawności funkcjonalnej. Natomiast w przypadku osób uprawiających sport wyczynowy, głównym celem jest dążenie do osiągania jak najlepszych rezultatów.
Sport niepełnosprawnych lub sport adaptacyjny lub parasport – dyscypliny sportowe uprawiane przez zawodników niepełnosprawnych z adaptacją zasad i sprzętu adekwatną do stopnia i rodzaju ograniczenia sprawności[1].
Dyscypliny i zawody są zazwyczaj oparte na istniejących sportach i ich przepisach, z modyfikacjami do potrzeb niepełnosprawnych zawodników. Organizowane są imprezy sportowe, paraolimpiady dla zawodników niepełnosprawnych fizycznie oraz olimpiady specjalne dla zawodników niepełnosprawnych intelektualnie. Paraolimpiady organizowane są co 4 lata od 1960 roku.
To dzięki rozwojowi techniki mamy odpowiedni sprzęt sportowy, który umożliwił rozwój aktywności sportowej u osób niepełnosprawnych. Dzięki temu wiele osób z dysfunkcjami może aktywnie spędzać czas wolny zarówno latem, jak i zimą. Współcześnie sport osób niepełnosprawnych rozwijają się jeszcze bardziej błyskawicznie niż normalny. Aktywność fizyczna jest swojego rodzaju antidotum na całe zło. Jest to zarówno sposób na rehabilitację ciała jak i umysłu. Wpływa na cały rozwój człowieka.
Pierwszą organizacją sportowo-rehabilitacyjną zrzeszającą osoby niepełnosprawne był Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „START”, który funkcjonuje od roku 1952. Początkowo związek skupiał się na działalności rekreacyjno-sportowej, ale od roku 1972 kiedy polscy reprezentanci wystąpili wystąpili letnich Igrzyskach Paraolimpijskich, działalność związku nabrała innego wymiaru. Zadaniem STARTU jest centralne szkolenie sportowców przygotowujących się do najważniejszych imprez sportowych (ME, MŚ, Igrzyska), ale także przyciąganie do sportu nowych, młodych zawodników.
Od 1998 roku istnieje w Polsce także Polski Komitet Paraolimpijski, którego głównymi celami są propagowanie i upowszechnianie zasad oraz idei paraolimpizmu, organizowanie sportu osób niepełnosprawnych w Polsce, a także przygotowywanie oraz uczestnictwo polskiej reprezentacji w Igrzyskach Paraolimpijskich.
Wśród innych organizacji zajmujących się sportem osób niepełnosprawnych należy wymienić:
• KROS – organizacja zajmująca się osobami niedowidzącymi oraz z dysfunkcjami narządu ruchu w kolarstwie
• Polski Związek Tenisa Ziemnego na wózkach
• Sprawni razem – organizacja zajmująca się sportem osób z lekkimi upośledzeniami (IQ nie może przekroczyć 75)
• Olimpiady Specjalne – stowarzyszenie zajmujące się organizacją sportu dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.
Znaczenie sportu w procesie rehabilitacji dostrzeżono już 70 lat temu i od tamtej pory dziedzina ta mocno się rozwinęła. Przez ten czas znacznym zmianom uległy możliwości uprawiania aktywności fizycznej i obecnie należy rozgraniczyć wyczynowy sport osób niepełnosprawnych, sport rekreacyjny oraz aktywność fizyczną służącą celom rehabilitacyjnym. Każda z tych form charakteryzuje się innymi metodami, obciążeniami oraz przede wszystkim celem. I tak:
• sport wyczynowy charakteryzuje się daleko idącą specjalizacją, gdzie dominującym czynnikiem jest dążenie do uzyskania najlepszych wyników sportowych.
• sport rekreacyjny i aktywność fizyczna służąca celom rehabilitacyjnym – rozumiane jako regularna aktywność fizyczna mająca na celu utrzymanie i rozwój sprawności funkcjonalnej. Istotnym aspektem jest ukierunkowanie aktywności na dysfunkcję, której priorytetem jest dążenie do osiągania prawidłowych wzorców ruchowych, napięć mięśniowych oraz zakresów ruchomości.
Sport osób niepełnosprawnych od początku stawiał na pierwszym miejscu aspekt zdrowotny, rozumiany jako poprawa wydolności i sprawności. Równie ważnym czynnikiem była integracja środowiska osób niepełnosprawnych, a także zmotywowanie osób do podjęcia działania i przełamywania barier. Twórcom ruchu paraolimpijskiego przyświecał również cel stworzenia osobom niepełnosprawnym takich samych warunków do uprawiania sportu jakie miały osoby pełnosprawne.
Główna różnica, która pomaga odróżnić trening osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych jest superindywidualizacja. W sporcie osób pełnosprawnych zazwyczaj układa się trening pod daną jednostkę. Indywidualnie dobiera się trening do możliwości. Każdy z nas przecież jest inny, ma inną wagę, inny cel oraz choroby. Jeżeli chodzi o osoby niepełnosprawne to określenie superindywidualizacja jest inne. Oczywiście- również możliwości są dobierane do konkretnej osoby. Jednak należy wziąć pod uwagę również stopień niepełnosprawności zawodnika, a także predyspozycje do wykonywania konkretnej dyscypliny sportowej. Nie każdy jest w stanie wykonywać konkretne dyscypliny, z różnych względów.
Intensywność wysiłku oraz jego objętość jest dostosowana pod daną jednostkę indywidualnie. W większości przypadków obciążenia są mniejsze w sporcie osób niepełnosprawnych, ale wpływ obciążenia na organizm powinien być taki sam jak u osób pełnosprawnych.
U osób niepełnosprawnych częściej treningi pełnią funkcję rehabilitacji. Poprzez dobór odpowiednich ćwiczeń możemy poprawiać dysfunkcje oraz niektóre parametry życiowe. Taki proces nie występuje tylko u osób niepełnosprawnych, gdyż u osób pełnosprawnych również istnieje pojęcie treningu rehabilitacyjnego o i jest on bardzo potrzebny.
Ostatnią różnicą w treningu osób niepełnosprawnych jest jego organizacja, która w przypadku osób niepełnosprawnych, bardzo często wymaga pomocy ze strony osób trzecich (najczęściej są to wolontariusze, ale również rodzina, znajomi czy trenerzy).
Dyscypliny sportowe, które są uprawiane przez osoby z dysfunkcjami mają inne zasady specjalnie dostosowane pod nich. Sprzęt również delikatnie się różni. Może być to na przykład inna waga danego przedmiotu. Wszystko jest zależne od stopnia i rodzaju ograniczenia sprawności. Sport osób niepełnosprawnych to nie tylko wyczynowy trening, który widzimy na praolimpiadach. Najczęściej jest on kierowany innymi motywami. Zazwyczaj mamy do czynienia ze sportem rekreacyjnym lub zdrowotnym, gdyż te wartości liczą się najbardziej. Współcześnie międzynarodowy ruch sportowy osób niepełnosprawnych skupiony jest w trzech niezależnych obszarach organizacyjnych uznawanych przez władze sportu olimpijskiego:
1. sport osób niesłyszących (osoby z ubytkiem słuchu przynajmniej 55 dB w uchu lepiej słyszącym),
2. sport osób z niepełnosprawnością intelektualną (w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim),
3. sport paraolimpijski (zgodnie z klasyfikacją: dla osób niewidomych, z niepełnosprawnością fizyczną oraz z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim).”
Badania potwierdzają pozytywny wpływ treningu sportowego na cały układ osoby ćwiczącej. Taki trening podnosi sprawność fizyczną oraz wpływa pozytywnie jeżeli chodzi o aspekt psychiczny. U osób z różnymi dysfunkcjami jest to bardzo istotne. Dzięki temu mogą się stale rozwijać i podnosić poprzeczkę. Poprzez to „pobijają” swoje wyniki. Dzięki badaniom mamy większą świadomość tego jakie korzyści możemy odnotować dzięki aktywności fizycznej w organizmie człowieka po poważnym urazie. Dzięki temu inicjuje się nowe metody, aby w jak najszybszym czasie wrócić do normalnego życia i móc sobie radzić samemu, nie być uzależnionym od osób trzecich. W wyniku różnych chorób lub wad potrzebni są również psychologowie lub psychiatrzy, aby pomóc tym osobom w przełamaniu się, aby zacząć uprawiać sport. Wykazano pozytywny wpływ na samopoczucie i jakość życia osób niepełnosprawnych. Dzięki paraolimpiadom ludzie zaczęli się przekonywać do sportu dla osób niepełnosprawnych. Łamane są stereotypy i niekorzystne nastawienie wobec osób z niepełnosprawnością. Liczne badania wskazują, że niezależnie od rodzaju problemów wynikających z danej dysfunkcji każda osoba może odnosić korzyści dzięki aktywności fizycznej. Zarówno jeżeli chodzi o aspekt psychiczny (lepsze samopoczucie) jak i fizyczny (pozytywne zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym), ale też i społecznym (wsparcie ze strony społeczeństwa, akceptacja).
Regularna aktywność fizyczna niesie ze sobą jak widać wiele korzyści. Nie tylko fizycznych. Przede wszystkim wzmacnia pewność siebie, buduje poczucie własnej wartości, a także obniża poziom stresu. Sport jest także doskonałym sposobem na odrobinę rywalizacji oraz poczucia zagrożenia i adrenaliny. Ponadto dyscypliny zespołowe, ułatwiają nawiązywanie relacji z nowo poznanymi osobami i nawiązywanie nowych znajomości z ludźmi o podobnych zainteresowaniach. Dzięki aktywności fizycznej może zmienić się życie osoby niepełnosprawnej, która nie radzi sobie z całą zaistniałą sytuacją. Przestają traktować ją jako barierę, która uniemożliwia rozwój i prowadzenie normalnego życia, a szansą na lepsze życie.
Przykłady dyscyplin sportowych w sporcie osób niepełnosprawnych
• Piłka siatkowa na siedząco
• Rugby na wózkach
• Koszykówka na wózkach
• Pływanie
• Lekkoatletyka
• Podnoszenie ciężarów
• Kolarstwo
• Łucznictwo
• Boccia
• Tenis stołowy
• Tenis na wózkach
• Żeglarstwo
• Wioślarstwo
• Goalball
• Kajakarstwo
• Szermierka na wózkach
• Strzelectwo
• Monoskijing
• Judo
• Para-badminton
• Amp futbol
Aktywność fizyczna u osób niepełnosprawnych ma bardzo duży wpływ na ich życie. Stanowi ważny element, którego nie można pomijać. Pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne oraz fizyczne. Niestety, podejmowanie aktywności ruchowych przez osoby niepełnosprawne jest o wiele bardziej skomplikowane niż w przypadku osób pełnosprawnych. Potrzeba zdecydowanie większej wiedzy trenerskiej, wykwalifikowanej kadry oraz bardzo często specjalnego sprzętu.
Opracował:
Źródła: