Współcześnie coraz częściej duże znaczenie przypisuje się oświacie, kulturze, wychowaniu zdrowotnemu i rekreacji fizycznej,co jest przejawem zakłopotania o harmonijny i wszechstronny rozwój człowieka. Obok życia osobistego, pracy i życia społecznego, aktywność ruchowa, w czasie wolnym, pozwala człowiekowi żyć pełnią życia i stanowi o świadomości oraz poziomie społeczeństwa.

Rola aktywności ruchowej dotyczy nie tylko jej pozytywnego wpływu na zdrowie fizyczne i psychiczne, ale także w jej walorów wychowawczych w kształtowaniu nawyków kulturalnego spędzania czasu wolnego.

Poprzez rozpowszechnianie modelu aktywnego spędzania czasu wolnego przyczyniamy się do wychowania społeczeństwa o wysublimowanych wzorach zachowań życia osobistego.

Ma to duży wpływ na życie każdego człowieka, rodziny oraz grup społecznych i stanowić powinno nieodłączny element stylu życia.

Na całym świecie, do uiszczenia tych celów, funkcjonuje cały system placówek czasu wolnego dostosowany do odrębności lokalnych. Sieć tych placówek stwarza młodzieży możliwość spędzenia czasu wolnego uwzględniając jej zainteresowania.

Rekreacja ruchowa, jako wypadkowa czasu wolnego, posiada nie tylko wartości rozrywkowe, ale również wychowawcze. Jednak, aby czynne spędzanie czasu wolnego spełniało swoje funkcje wychowawcze, powinno odpowiadać określonym wymaganiom.

Należy pamiętać, że przez aktywną formę wypoczynku można doskonalić szereg cech osobowości takich jak wytrwałość, systematyczność, odwagę, koleżeńskość, uczciwość, punktualność. Już samo doskonalenie sprawności fizycznej stanowi jeden z elementów wychowania – wychowania fizycznego. W tym ujęciu aktywność fizyczna powinna stwarzać korzystne warunki dla oddziaływań wychowawczych. Wychowanie obejmuje całość warunków i sytuacji zarówno w szkole jak i poza nią. Jest rzeczą bezsporną, że rekreacja fizyczna kształtuje osobowość człowieka.

Stale postępująca komputeryzacja i automatyzacja wpływa na nasze życie zarówno dodatnio jak i ujemnie. Do skutków dodatnich zalicza się zwiększenie zasobów czasu wolnego, który można przeznaczyć na naukę, odpoczynek. Do ujemnych zalicza się szereg skutków biologicznych i psychicznych, których przyczyną jest ograniczanie aktywności ruchowej poniżej fizjologicznego poziomu. Wiąże się z tym redukcja obciążenia przypadającego na układ mięśniowy i pośrednio na wszystkie narządy. Powoduje to obniżenie wydolności fizycznej, co wywiera ujemny wpływ na samopoczucie człowieka.

Rozwój techniki spowodował zmiany w warunkach naszego życia, jednak natura pozostała jednak ta sama, co przed setkami, kiedy utrzymanie się przy życiu wymagało wielkiego nakładu wysiłku fizycznego. Naukowcy biją na alarm wskazując na poważne skutki biologiczne, jakie może wywołać drastyczne ograniczanie aktywności ruchowej. Nasze mięśnie stanowią ok. 30-40 procent masy ciała. Podczas nasilonej czynności posiadają one zdolność zwiększenia przemiany materii w stopniu niedostępnym dla innych tkanek i narządów. Praca mięśni wywiera bardzo duży wpływ na wiele funkcji naszego ustroju.

Aktywność żadnej innej tkanki nie wywiera tak głębokiego wpływu na krążenie, oddychanie, gruczoły wydzielania wewnętrznego i inne, jak wysiłek fizyczny, czyli praca mięśni.

Organizm człowieka posiada duże zdolności adaptacyjne, potrafi przystosować się do zmieniających się warunków, np. związanych ze zmniejszoną pracą fizyczną. Jednak możliwości adaptacyjne naszego ustroju są ograniczone czasem. Niestety okazuje się, że umiejętności przystosowywania się do nowych warunków nie zachodzą tak szybko, jak procesy w otaczającym nas świecie.

Dowodem na to są choroby cywilizacyjne. Jedną z chorób cywilizacyjnych jest osteoporoza – rzeszotowienie kości, powodujące nadmierną podatność na złamania, nawet u ludzi w młodym wieku. Osteoporoza staje się faktem, w społeczeństwach o drastycznie ograniczonej aktywności ruchowej, w związku z przerostem automobilizmu i automatyzacji, gdzie możliwości ruchu są znikome. Do najbardziej rozpowszechnionych chorób cywilizacyjnych zaliczają się: choroba wieńcowa, nadciśnieniowa, nerwice, choroby układu krążenia, miażdżyca, otyłość, cukrzyca, choroby wrzodowe układu pokarmowego, choroby uczuleniowe. Przyczyną takiego stanu naszej cywilizacji są: zjawisko stresu (stany ciągłych napięć i znużenia), brak ruchu, niewłaściwa dieta.

Jednym z bardziej skutecznych antidotum na choroby cywilizacyjne jest praca fizyczna i rekreacja ruchowa. Przed rekreacją fizyczną roztacza się poważne zadanie ratowania naszego zdrowia i życia, poprzez stwarzanie warunków i możliwości do ćwiczeń rekreacyjnych.

Nauka i praca w szkole wywołuje stan bardzo przykrego znużenia, obciążającego nadmiernie centralny system nerwowy. Istotne znaczenie ma stosowanie ćwiczeń rekreacyjnych w trakcie lekcji oraz w czasie przerw międzylekcyjnych. Wywiera to korzystny wpływ, który polega na likwidacji znużenia nauką (pracą) oraz na przeciwdziałaniu zmęczeniu i napięciu. Aktywność fizyczna zapobiega wielu ujemnym skutkom ograniczania ruchu, może również przeciwdziałać zbyt daleko posuniętym procesom powstałym w czasie wykonywania pracy (nauki) typu: nabyte wady postawy.

Środki komunikacji, mechanizacja pracy w gospodarstwie domowym, upowszechnienie telewizji i innych środków masowego przekazu ograniczają możliwości ruchu utylitarnego człowieka w jego czasie wolnym oraz podczas zajęć w gospodarstwie domowym. W celu kompensacji deficytu powstaje, więc konieczność uwzględnienia w każdym programie rekreacyjnym różnych form rekreacji ruchowej – szczególnie w programach szkolnych. Nie może to być ujmowane tylko jako hobby czy zainteresowań, ale także jako sprawa wyższej konieczności biologicznej, która ma swoje głębokie uzasadnienie fizjologiczne i zdrowotne.

Świadome uprawianie ćwiczeń ruchowych jest nieodłącznym warunkiem higieny życia współczesnego człowieka. Z dużym zaangażowaniem na temat uprawiania rekreacji ruchowej wypowiadają się zwłaszcza fizjolodzy i lekarze higieniści widząc w niej wspaniały środek biologicznej odnowy współczesnego człowieka, narażonego na wiele szkodliwych wpływów związanych z życiem w warunkach urbanizacji i cywilizacji technicznej.

Życie w środowiskach wielkomiejskich, dezintegracja rodziny i inne czynniki nie pozostają bez wpływu na psychikę i samopoczucie współczesnego młodego człowieka. Do tego dochodzi nauka lub praca, które w widoczny sposób pogłębiają zmęczenie psychiczne przejawiające się w objawach stresu. Głównym czynnikiem wpływającym na zjawisko stresu jest życie w dużych aglomeracjach miejskich. Uciążliwość środowiska wielkomiejskiego jest wynikiem:

a) dużego zagęszczenia ludności wielkich miast na stosunkowo małym obszarze:

• ruchu ulicznego i hałasu,
• pyłów i gazów przemysłowych,
• rosnących odległości i trudności komunikacyjnych związanych z dojazdami do pracy, szkoły,

b) ogólnej nerwowości:

• atmosfery stałego pośpiechu bardzo wyczerpującej system nerwowy,
• jednostajnego, długotrwałego wysiłku fizycznego,
• emocjonalnego napięcia układu nerwowego,
• wyobcowania z kręgu rodziny i przyjaciół,
• nadużywania leków i środków pobudzających.

Te ujemne elementy życia w społeczeństwie zurbanizowanym jeszcze do niedawna były domeną cywilizacji zachodnich. Obecnie coraz to częściej i bardziej dotyczą również szerokich środowisk naszego kraju. Poprzez procesy uprzemysłowienia i urbanizacji wytyczają współczesny trend rozwojowy. Dlatego rekreacja fizyczna oraz jej formy stanowią antidotum na wyżej wymienione ujemne skutki życia w warunkach obecnej cywilizacji.

Szczególne znaczenie i wartość mają te formy rekreacji, które wyprowadzają człowieka z uciążliwego środowiska wielkomiejskiego w plener, za miasto z zamkniętych pomieszczeń, na tereny zielone, do ciszy te, które zbliżają do przyrody. Dzięki temu człowiek zostaje poddany pozytywnemu oddziaływaniu takich cennych czynników jak: ruch, powietrze, woda i słońce.

Wobec coraz mocniej zaznaczających się ujemnych skutków cywilizacji technicznej rekreacja ruchowa nabiera coraz większego znaczenia i to nie tylko w odniesieniu do dzieci i młodzieży, ale do całego społeczeństwa.

Na całym cywilizowanym świecie obserwuje się zjawisko demograficzne zwane starzeniem się społeczeństw. Nasz kraj osiągnął taki procent osób w wieku starszym, jaki demografowie uznają za oznakę starzenia się społeczeństwa. Aktywność fizyczna już od dawna doceniana była jako główne antidotum starości. Rekreacja fizyczna pomaga starzeć się z wdziękiem, ludzie zaawansowani wiekiem pozostają długo młodzi. Ćwiczenia rekreacyjne mogą opóźniać obniżanie się wydolności fizycznej z wiekiem, a wydolność obniżoną mogą ponownie podwyższać, podtrzymać lub przywrócić. Celem zajęć rekreacji fizycznej dla osób w podeszłym wieku jest umacnianie zdrowia, zwalnianie i opóźnianie procesów inwolucyjnych zachodzących w organizmie człowieka, czynienie życia pełniejszym i bardziej interesującym.

Potrzebę zabawy i rozrywki odczuwają najmocniej ludzie młodzi dysponujący największym zasobem sił fizycznych. To duże zainteresowanie sportem należy wykorzystać.

Zainteresowanie i wdrożenie młodzieży do sportu i ćwiczeń fizycznych oraz innych form rekreacji powinno być troską wszystkich placówek rekreacyjnych i kulturalnych, w tym szkoły.

Wychowanie młodzieży do aktywności ruchowej powinno uwzględniać zainteresowania, skłonności i zdolności. Przygotowanie młodzieży do korzystania z rekreacji fizycznej powinno być skierowane na wyrabianie pewnych umiejętności i nawyków oraz na wzbudzanie zainteresowań i wdrażanie do określonego stylu życia. Jest to zadanie wykształcenia u młodej generacji nawyków do racjonalnego organizowania wypoczynku i zaspokajania indywidualnych potrzeb i zainteresowań. To zadanie nie tylko wyrabiania umiejętności wypełniania wolnego czasu różnymi formami rekreacji ruchowej, ale również rozbudzania zainteresowań, wykształcania odpowiednich dyspozycji i potrzeb. Polega ono na zaprezentowaniu wychowankom szerokiego wachlarza różnych możliwości i form, aby każdy mógł wybrać zależnie od potrzeb, zainteresowań i możliwości.

Procesy mechanizacji i urbanizacji wzmagają potrzebę bardziej intensywnego działania w zakresie wychowania młodzieży do ruchu rekreacyjnego. Wychowanie to jest elementem zdrowia psychicznego i fizycznego oraz zdrowotnego. Przygotowanie młodzieży do wartościowego spędzania czasu wolnego jest istotnym celem współczesnego wychowania. Cel ten można osiągnąć wyrobieniem upodobań indywidualnych, rozbudzaniem pełnego ciekawości stosunku do rzeczywistości, co może stać się może punktem wyjścia do powstania tych indywidualnych upodobań i zamiłowań.

Instytucje mogące realizować program wychowania do aktywności ruchowej to: rodzina, szkoła, oraz wszystkie instytucje powołane do zaspokajania potrzeb rekreacyjno-sportowych młodzieży. Jednak przede wszystkim szkoła powinna podjąć zadanie przygotowywania młodzieży do kulturalnego i aktywnego spędzania wolnego czasu. Szczególnie wychowanie fizyczne ma na celu wyrobienie zamiłowania do tych zajęć i wdrożenie do kontynuowania ich w przyszłości jako form rekreacji.

Z tego punktu widzenia powinno się popularyzować takie sporty i gry ruchowe, które można uprawiać przez całe życie, indywidualnie lub w kameralnym gronie (rodziny, przyjaciół) i które nie wymagają skomplikowanych urządzeń sportowych. Przykładem są takie formy ruchu jak: jazda na rowerze, marsze i biegi, gimnastyka, narciarstwo oraz wszystkie formy turystyki połączone z aktywnością ruchową.

Współczesny człowiek powinien wiedzieć, że ruch ze względów zdrowotnych i wychowawczych potrzebny jest każdemu, niezależnie od wieku, że jest jedną z najbardziej wartościowych form wypoczynku i rozrywki oraz środkiem doskonalenia osobowości.

LITERATURA:

1. Przewęda R. „Przyczyny i skutki niskiej sprawności fizycznej dzieci i młodzieży”, Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna, Warszawa 1988 r.

2. Osiński W. „Motoryczność człowieka, jej struktura, zmienność i uwarunkowania”, Poznań 1993 r.

3. Chromoński Z. „Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży”, Warszawa 1987 r.

4. Jarosław Wrzałka, Janusz Miłkowski