Zdolność do wykonywania wysiłku fizycznego zależy przede wszystkim od wielkości maksymalnego poboru tlenu, a do jego pomiaru służą testy czynnościowe. Testy pośrednie oraz terenowe znajdują coraz szersze zastosowanie w ocenie wydolności populacji, w których stosowanie obciążeń maksymalnych nie jest uzasadnione lub jest niemożliwe ze względu na wiek badanych osób, ich stan zdrowia, brak odpowiednio przeszkolonej kadry do przeprowadzenia testu lub niedostępność aparatury z powodu wysokich kosztów. Testy wysiłkowe służą do określenia wydolności fizycznej organizmu, mają zastosowanie w medycynie oraz w sporcie wyczynowym i rekreacji. Mogą one wykazać maksymalne możliwości sportowców oraz ocenić funkcje organizmu w zdrowiu i chorobie. Testy mogą być wykorzystywane w diagnostyce chorobowej, ocenie zabiegów medycznych i chirurgicznych, ocenie czynności funkcjonalnych albo maksymalnego poboru tlenu, dostosowywaniu treningu do możliwości wysiłkowych człowieka, ocenie postępów poprawy wydolności. Informacje uzyskane z testu w połączeniu z danymi na temat zdrowia mogą służyć jako podstawa przepisania treningu niezbędnego do zaspokajania potrzeb zdrowotnych. Ocena postępów zdolności do wykonywania wysiłków jest przydatna nie tylko w ocenie zdrowia, ale również w sporcie wyczynowym. Szerokie zastosowanie testów wysiłkowych w sporcie wynika z potrzeby diagnozy aktualnego poziomu wydolności oraz kontroli efektywności zastosowanych obciążeń treningowych. Jednakże w ustalenie poziomu zdolności wysiłkowej konieczne jest nie tylko określenie VO2max, ale również pomiar możliwości rozwijania siły. U sportowców ważna jest także ocena wydolności beztlenowej, gdyż nie może ona być określona za pomocą pomiaru VO2max.

Reakcja na wykonywany wysiłek fizyczny informuje o wydolności organizmu.

Podstawą diagnostyki i wydolności fizycznej jest ocena reakcji organizmu na wykonywany wysiłek. Dokładność takiej oceny wymaga precyzyjnej rejestracji wybranych parametrów funkcjonalnych organizmu, będących odpowiedzią na wysiłek o prostej strukturze ruchu, znanym czasie trwania oraz intensywności. Reakcja organizmu zależy bowiem od wielkości zaangażowanych grup mięśniowych i wydatku energetycznego, wywołującego zmianę funkcji układów dostarczających tlen. Jest to związane z koniecznością dostarczania odpowiedniej ilości energii potrzebnej głównie do odtworzenia ATP, stale zużywanego przez mięśnie. W celu określenia ciężkości pracy ( intensywności) podczas przeprowadzenia testów wysiłkowych stosuje się kilka jednostek.

Testy stosowane do oceny wydolności muszą spełniać odpowiednie kryteria

Do oceny wydolności stosuje się testy przeprowadzone w warunkach laboratoryjnych. Test musi być trafny, powtarzalny, obiektywny, rzetelny i wystandaryzowany. Trafność testu polega na tym, że mierzy to, co chce się scharakteryzować. Na przykład, test maksymalnego poboru tlenu nie zmierzy się siły mięśni szkieletowych. Powtarzalność testu polega na tym, że pomiary wykonywane u tej samej osoby nie powinny się różnić. Oznacza to, że jeżeli test jest wykonywany powtórnie u tej samej osoby w krótkim czasie ( np. 48 godzin ), wyniki powinny być podobne. Obiektywność testu polega na tym, że przeprowadzony przez różne osoby powinien dać taki sam wynik, tak więc wyniki testów wykonywanych w różnych laboratoriach mogą być porównywane. Standaryzacja polega na ujednoliceniu procedur przeprowadzenia testu pod względem sprzętowym, warunków zewnętrznych, przygotowania osób badanych oraz opracowania wyników.

Warunki przystąpienia do testów wysiłkowych

Podczas przeprowadzenia testów wymagane jest zachowanie dużych środków ostrożności. Dotyczy to osób o obniżonej wydolności bądź dotkniętych schorzeniami, ale również aktywnych fizycznie. W tym celu konieczne jest, aby nie występowały bezwzględne i względne przeciwwskazania lekarskie do badań wysiłkowych.

Przeciwwskazania bezwzględne

• zmiany w spoczynkowym EKG, sugerujące zawał serca, dopiero co przebyty ( świeży ) zawał serca, niestabilna dusznica bolesna, kardiomiopatia przerostowa, zapalenie wsierdzia, mięśnia sercowego, osierdzia, częstoskurcz komorowy, zatorowość płucna, migotanie przedsionków, ostre choroby zapalne, widoczne problemy psychiczne ( psychozy )

Przeciwwskazania względne

• spoczynkowe rozkurczowe ciśnienie krwi większe od 110 mm Hg i skurczowe od 200 mm Hg, zaawansowane wady zastawkowe i przeciekowe, zaburzenia przewodnictwa, choroby reaumatyczne bądź nerwowo – mięsniowe, które utudniają wysiłek, zaburzenia gospodarki elektrolitowej

Osoby dopuszczone do testu, powinny być bacznie obserwowane. Test musi być przerwany w przypadku następujących objawów: obniżenie ciśnienia skurczowego poniżej spoczynkowego mimo zwiększania obciążenia, ciśnienie skurczowe tętnicze powyżej 250 mm Hg lub rozkurczowe powyżej 115 mm Hg, brak wzrostu częstości skurczów serca mimo wzrostu obciążenia, ból wieńcowy, sinica, bladość skóry dysrytmie.